Ból - Jak powstaje ból?

Zacznijmy od bólu ostrego. Jak wspomniałem wyżej, jest on najczęściej wywołany urazem tkanek powierzchownych lub głębokich – w tym momencie pobudzone zostają receptory bólu występujące w wielu miejscach naszego ciała. Pobudzenie to przenoszone jest drogami nerwowymi od miejsca zadziałania bodźca do mózgu. Droga ta biegnie przez rdzeń kręgowy, znajdujący się w kanale kręgowym. Kanał ten to przestrzeń kręgosłupa, ograniczona przez struktury poszczególnych kręgów. Droga przewodzenia pobudzenia jest zbudowana z kilku komórek nerwowych, które łączą się ze sobą za pomocą złożonych struktur, określanych jako synapsy. Ale jak to się dzieje, że nie każde pobudzenie daje taki impuls? Dlaczego nie czujemy każdego dotyku?
Aby nasze receptory bólu wygenerowały sygnał, musi na nie zadziałać odpowiednio silny bodziec - pod tym względem są one jednak bardzo sprawne i „czują” już bardzo delikatne sygnały. Na szczęście w drodze przewodzenia czucia znajdują się układy hamujące sygnał bólu. Dzięki nim możemy na przykład nosić koszulę i nie cierpimy wcale cały dzień z powodu bólu pleców w miejscach, w których są one przez nią uciskane. Układy te to skomplikowany zespół komórek nerwowych, które ogólnie rzecz biorąc produkują endorfiny i enkefaliny, a te z kolei mają zdolność hamowania przewodzenia impulsu bólowego do mózgu. Wspominane substancje działają na receptory opioidowe. Receptory te mają dość specyficzne cechy (zwłaszcza te, z którymi łączą się enkefaliny), mianowicie w nieczynnych drogach są ukryte, a ulegają aktywacji w momencie pojawienia się sygnału – dlatego też narkotyczne leki przeciwbólowe znoszą ten ból który już istnieje, a nie hamują nowych.
Istnieje choroba, spowodowana uszkodzeniem układów hamujących przewodzenie bólu – jest to fibromialgia – uważana wcześniej za zespół urojonych dolegliwości, obecnie traktowana jest jako wyniszczająca choroba o konkretnych, określonych zmianach organicznych.
Jak jednak powstaje ból przewlekły? Co dzieje się podczas długotrwałego przewodzenia bólu ostrego w drogach nerwowych? Aby opisać to zjawisko musimy przyjrzeć się nieco ogólniej własnościom i cechom tkanki nerwowej. Komórki tej tkanki – neurony, są bardzo specyficznymi strukturami. W wielu przypadkach ich zachowanie w stanach chorobowych zastanawiało i interesowało rzesze naukowców. Podobnie jest i w przypadku bólu przewlekłego. Okazało się mianowicie, że długotrwałe przewodzenie bólu w określonej drodze nerwowej powoduje znaczne zmiany o charakterze fizykochemicznym w poszczególnych komórkach. Zaczynają działać tutaj nieco inne mechanizmy przewodzenia niż wcześniej, włączają się nowe kanały jonowe, które do tej pory nie zdradzały swojego istnienia. Ponadto komórki nerwowe mogą wytwarzać nowe połączenia z innymi komórkami i droga staje się bardziej rozgałęziona i złożona. Zmienia się znacząco wygląd oraz kształt i budowa komórek przewodzących bodźce. Efektem tych zmian jest swoiste „zagnieżdżenie” się impulsów bólowych w rdzeniu kręgowym. Określamy to też jako pamięć bólu. Prawdopodobnie dochodzi tu do takich samych procesów jak w mózgu, gdy chcemy się czegoś nauczyć – powtarzając to wiele razy w końcu zapamiętujemy... Gdy powtarza się określony ból, w pewnym momencie i on może niestety zostać zapamiętany. Dlatego też obecnie uważamy, że nie należy bać się leczenia bólu, w razie potrzeby używając w tym celu bardzo silnych środków, ponieważ jeśli nawet niewielki będzie trwał zbyt długo, może on bardzo poważnie uszkodzić układ nerwowy. W daleko posuniętych zmianach tego układu, towarzyszących bólowi przewlekłemu, dochodzi nie tylko do zmian w organizacji rdzenia kręgowego – obserwujemy je również w obrębie samych receptorów bólu. Stają się one znacznie bardziej wrażliwe na bodźce i generują sygnał już przy znacznie mniejszym pobudzeniu, w porównaniu z prawidłowym stanem. Ponadto może się zdarzyć, że inne receptory, odbierające odmienne sygnały, zaczną pracować jak receptory bólu – zwiększa to bardzo wyraźnie informację o bólu przenoszoną do mózgu.

Wojciech Zasada

Zobacz więcej >>